Σε καιρούς απελπισίας δίνονται λύσεις απελπισίας. Μετά από 6 μήνες καθυστερήσεων που στοίχισαν πολύ, η Ευρωζώνη κατέληξε στην υιοθέτηση ενός πακέτου οικονομικής συνδρομής προς την Ελλάδα. Κατ' εντολή της Γερμανίας, στο σχέδιο μετέχει και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, προσφέροντας επιπλέον πόρους και ένα καλύτερο πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής. Αλλά το όλο εγχείρημα θα αποδώσει; Είναι αμφίβολο. Τι αφορά το πρόγραμμα; Με δυο λόγια, πρόκειται ..για ένα οικονομικό πακέτο ύψους 110 δις ευρώ (ποσό που ισοδυναμεί με κάτι λίγο παραπάνω από το ένα τρίτο του συνολικού ελληνικού δημόσιου χρέους), εκ των οποίων 30 δις ευρώ θα παράσχει το ΔΝΤ (πολύ περισσότερα απ' ό,τι τυπικά επιτρέπεται) και τα υπόλοιπα τα κράτη μέλη της Ευρωζώνης. Τα λεφτά αυτά επαρκούν για να στηρίξουν την παραμονή της Ελλάδας εκτός αγορών, αν χρειαστεί, για 2 χρόνια και πλέον. Σε αντάλλαγμα η Ελλάδα έχει υποσχεθεί ότι θα περικόψει το δημοσιονομικό της έλλειμμα κατά 11% του ΑΕΠ μέσα σε 3 χρόνια, επιπλέον των μέτρων που είχε πάρει νωρίτερα, με στόχο τον περιορισμό του ελλείμματος από το 13.6% το 2009 στο 3% το 2014. Οι περικοπές των κρατικών δαπανών θα δώσουν μια εξοικονόμηση κατά 5.5% του ΑΕΠ μέσα σε 3 χρόνια. Οι μισθοί και συντάξεις θα περιοριστούν και στη συνέχεια θα παγώσουν για μια 3ετία ενώ πολλά επιδόματα καταργούνται. Τα φορολογικά μέτρα αναμένεται να αποδώσουν έσοδα της τάξης του 4% του ΑΕΠ. Ακόμα και έτσι όμως, το ελληνικό δημόσιο χρέος αναμένεται να εξακοντιστεί στο 150% του ΑΕΠ.
Το νέο πρόγραμμα είναι από πολλές απόψεις πιο ρεαλιστικό από το προηγούμενο που είχε διαμορφωθεί σε αμιγώς ευρωπαϊκό πλαίσιο. Δεν στηρίζεται στη φαντασίωση ότι το 2010 θα είναι για την Ελλάδα ένα έτος ήπιας οικονομικής κάμψης και το 2011 έτος επιστροφής σε σταθερή ανάπτυξη. Το νέο πρόγραμμα παίρνει ως βάση του προβλέψεις για μια σωρευτική πτώση του ΑΕΠ κατά 8%, αν και αυτές οι προβλέψεις παραμένουν προφανώς εξαιρετικά αβέβαιες. Αντιστοίχως, το παλαιό σχέδιο στηρίζονταν στην υπόθεση ότι η Ελλάδα μπορούσε να περικόψει το δημόσιο έλλειμμα της σε λιγότερο του 3% του ΑΕΠ ως το τέλος του 2012. Με το νέο σχέδιο έτος στόχος γίνεται το 2014.
Άλλα δύο βασικά στοιχεία του νέου σχεδίου που πρέπει να σημειωθούν είναι: πρώτον ότι δεν προβλέπεται αναδιάρθρωση του ελληνικού δημοσίου χρέους. Και δεύτερον, ότι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει αναστείλει τις απαιτήσεις της για την ελάχιστη πιστοληπτική διαβάθμιση των τίτλων του ελληνικού δημοσίου που δέχεται ως εγγύηση για την παροχή ρευστότητας στις τράπεζες, προσφέροντας έτσι μια σανίδα σωτηρίας στις ευάλωτες ελληνικές τράπεζες.
Επομένως το σχέδιο έχει νόημα, είτε για την Ελλάδα είτε για την Ευρωζώνη; Και ναι και όχι. Ας αρχίσουμε με την Ελλάδα. Η Ελλάδα επί του παρόντος έχει χάσει την πρόσβαση στις αγορές. Συνεπώς αν δεν αποδέχονταν το σχέδιο (είτε εφαρμοστεί είτε όχι) η μόνη της εναλλακτική λύση θα ήταν η στάση πληρωμών. Η χώρα δεν θα μπορούσε να εξυπηρετήσει το χρέος της και θα έπρεπε να κλείσει το πρωτογενές δημόσιο έλλειμμα της (δηλαδή το έλλειμμα που δεν περιλαμβάνει το κόστος εξυπηρέτησης του χρέους) κατά 9-10% του ΑΕΠ μέσα σε ένα έτος. Στην περίπτωση αυτή η Ελλάδα θα έπρεπε να προχωρήσει σε μια πολύ πιο βίαιη δημοσιονομική σύσφιξη απ' αυτήν στην οποία συμφώνησε τώρα. Επιπλέον σε περίπτωση στάσης πληρωμών, θα κατέρρεε το ελληνικό τραπεζικό σύστημα. Η Ελλάδα καλά κάνει και υπόσχεται το φεγγάρι, προκειμένου να κερδίσει χρόνο ώστε να περιορίσει το πρωτογενές έλλειμμά της πιο ομαλά.
Παρόλα αυτά είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι η Ελλάδα θα μπορέσει να αποφύγει την αναδιάρθρωση του χρέους. Καταρχήν ας υποθέσουμε επί του παρόντος ότι όλα πάνε σύμφωνα με το σχέδιο. Ας υποθέσουμε επίσης ότι το μέσο επιτόκιο που η Ελλάδα θα πρέπει να καταβάλει για τις εκδόσεις των μακροπρόθεσμων ομολόγων της θα είναι χαμηλό, της τάξης του 5%. Στην περίπτωση αυτή η Ελλάδα θα πρέπει να έχει ένα πρωτογενές πλεόνασμα κατά 4.5% του ΑΕΠ, με έσοδα περί το 7.5% του ΑΕΠ να πηγαίνουν στην εξυπηρέτηση του χρέους. Θα αντέξουν οι Έλληνες τέτοιο φορτίο επί σειρά ετών; Κατά δεύτερον, ακόμα και οι νέες προβλέψεις του ΔΝΤ ίσως να είναι αισιόδοξες. Με δεδομένη την τεράστια δημοσιονομική περικοπή που σχεδιάζεται και την απουσία αντισταθμιστικών εργαλείων συναλλαγματικών ισοτιμιών ή νομισματικής πολιτικής, η Ελλάδα κατά πάσα πιθανότητα θα βουλιάξει σε παρατεταμένη ύφεση. Υπάρχει περίπτωση να κάνουν το θαύμα οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις; Όχι, εκτός κι αν αποδώσουν μια μεγάλη μείωση του ονομαστικού μοναδιαίου εργατικού κόστους, αφού η Ελλάδα πρέπει να αυξήσει σημαντικά τις καθαρές εξαγωγές της για να αντισταθμίσει τη δημοσιονομική σύσφιξη. Η εναλλακτική λύση θα ήταν η μεγάλη αύξηση του ελλείμματος του ελληνικού ιδιωτικού τομέα – που όμως μοιάζει αδιανόητη. Επίσης, σε περίπτωση που μειωθούν οι ονομαστικοί μισθοί, το βάρος του χρέους θα επιδεινωθεί πολύ περισσότερο απ' ό,τι προβλέπεται.
Ο Βίλεμ Μπούιτερ, σήμερα επικεφαλής οικονομολόγος στη Citigroup, σημειώνει σε ένα νέο άρθρο του ότι άλλες χώρες υψηλού εισοδήματος, συγκεκριμένα ο Καναδάς (1994 - 98), η Σουηδία (1993 - 98) και η Νέα Ζηλανδία (1990 - 94), κατάφεραν να εφαρμόσουν με επιτυχία προγράμματα δημοσιονομικής σταθεροποίησης. Αλλά οι αρχικές συνθήκες για τις χώρες αυτές ήταν πολύ πιο ευνοϊκές.
Αυτό που ζητείται από την Ελλάδα είναι να κάνει ό,τι έκανε η Λατινική Αμερική τη δεκαετία του 1980. Αυτό όμως οδήγησε σε μια χαμένη δεκαετία και οι μόνοι ωφελημένοι ήταν οι ξένοι πιστωτές. Επιπλέον, από τη στιγμή που τώρα οι πιστωτές πληρώνονται για να εγκαταλείψουν τα ελληνικά ομόλογα, ποιος θα τους αντικαταστήσει; Το ευρωπαϊκό πακέτο δεν θα πετύχει την επιστροφή της Ελλάδας στις αγορές με διαχειρίσιμους όρους μέσα σε λίγα χρόνια Αν η αναδιάρθρωση του χρέους αποκλειστεί ασύνετα, θα απαιτηθούν περισσότερα χρήματα.
Σε ό,τι αφορά τα υπόλοιπα κράτη μέλη της Ευρωζώνης, αυτό που κάνει το σχέδιο είναι ότι αποτρέπει ένα άμεσο πλήγμα σε βάρος των ευάλωτων χρηματοπιστωτικών τους συστημάτων. Ρητά πρόκειται για τη διάσωση της Ελλάδας, συγκεκαλυμμένα για τη διάσωση των τραπεζών. Δεν είναι όμως καθόλου σαφές ότι το σχέδιο μπορεί να βοηθήσει τα άλλα κράτη μέλη που σήμερα βρίσκονται στο στόχαστρο. Οι επενδυτές μπορούν κάλλιστα να συμπεράνουν ότι το μέγεθος του οικονομικού πακέτου που απαιτήθηκε για την τόσο μικρή Ελλάδα και οι μεγάλες δυσκολίες που προέκυψαν για να επέλθει η συμφωνία και η επικύρωσή του, ιδίως από τη Γερμανία, σημαίνουν ότι είναι απίθανο να υπάρξουν άλλα τέτοια πακέτα στο μέλλον. Άλλα κράτη της Ευρωζώνης μπορεί κάλλιστα να υποχρεωθούν να τα βγάλουν πέρα μόνα τους. Κανένα τους δεν βρίσκεται σε τόσο κακή κατάσταση όσο η Ελλάδα και κανένα τους δεν έχει επιδείξει την ίδια παραπτωματικότητα. Αλλά αρκετά εξ αυτών έχουν μη βιώσιμα δημόσια ελλείμματα και ταχέως αυξανόμενη αναλογία χρέους προς ΑΕΠ. Από την άποψη αυτή η κατάστασή τους δεν διαφέρει από της Βρετανίας ή των Ηνωμένων Πολιτειών. Αλλά δεν έχουν στη διάθεσή τους τα ίδια πολιτικά εργαλεία. Η ιστορία, με άλλα λόγια, δεν έχει τελειώσει.
Για την Ευρωζώνη υπάρχουν δύο σαφή διδάγματα: Καταρχήν θα πρέπει να κάνει μια επιλογή – είτε θα επιτρέψει τη στάση πληρωμών των κρατών μελών της, όσο καταστροφική κι αν είναι, ή θα πρέπει να προχωρήσει στη δημιουργία μιας αληθινής δημοσιονομικής ένωσης με ισχυρή πειθαρχία και κεφάλαια επαρκή για να διασφαλίσουν την προσαρμογή στις πιεσμένες οικονομίες – ο κ. Μπούιτερ συνιστά την ίδρυση ενός Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ταμείου με κεφαλαία 2.000 δις ευρώ. Και δεύτερο, η προσαρμογή στην Ευρωζώνη δεν πρόκειται να αποδώσει δίχως αντισταθμιστικές προσαρμογές στις χώρες του πυρήνα. Αν η Ευρωζώνη θέλει να ζήσει με στασιμότητα της συνολικής ζήτησης, θα μετατραπεί σε πεδίο μάχης ανταγωνιστικού αποπληθωρισμού, και θα εξαρτάται όλο και περισσότερο από τα πλεονάσματα των παγκόσμιων αγορών. Ελάχιστοι θα ήθελαν κάτι τέτοιο.
Η κρίση που βρίσκεται τώρα σε εξέλιξη επιβεβαιώνει εκείνους που θεωρούσαν επικίνδυνο το εγχείρημα του ευρώ. Τα προβλήματα δεν πρέπει να μας ξαφνιάζουν, αντιθέτως ήταν αναμενόμενα. Ο φόβος ότι η σύνδεση τόσο διαφορετικών χωρών θα αύξανε τις εντάσεις, αντί να τις μειώσει, επιβεβαιώνεται. Χαρακτηριστική περίπτωση η ενίσχυση των αντιευρωπαϊκών συναισθημάτων στο εσωτερικό της Γερμανίας. Όμως από τη στιγμή που η Ευρωζώνη δημιουργήθηκε πρέπει να δουλέψει. Η επιχειρούμενη διάσωση της Ελλάδας είναι μόνο η αρχή. Πολύ περισσότερα πρέπει να γίνουν για την αντιμετώπιση της παρούσας κρίσης και για την μεταρρύθμιση της ίδιας της Ευρωζώνης, στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου