"Ο χρόνος είναι χρήμα", αλλά..., του Γιάννη Κορομήλη

( 13/11/2009 ) (Ο.Β)
	Διαχρονικό παραμένει το ζήτημα της επιβίωσης του μικρομεσαίου πολίτη σε μια κοινωνία στην οποία παρατηρείται έκπτωση ηθών και αξιών, αυξάνεται η ανεργία και το μόνο που απασχολεί το κοινωνικό σύνολο είναι το περισσότερο χρήμα. Με το θέμα αυτό ασχολήθηκε ο Άρθουρ Μίλλερ στο έργο του “Ο θάνατος του Εμποράκου” στο οποίο πραγματεύεται την ιστορία μιας μεσοαστικής οικογένειας. Ο πατέρας εργάζεται ακατάπαυστα για να εξασφαλίσει τα προς “το ζην”, η μητέρα έχει αναλάβει την επιμέλεια του σπιτιού και τη φροντίδα της οικογένειας, λειτουργώντας αρκετές φορές ως εξισορροπητικός παράγοντας στις συνήθεις  εντάσεις μεταξύ των μελών της και οι δύο γιοί προβληματίζονται και ανησυχούν για το μέλλον τους. Η οικογένεια του “Εμποράκου” θυμίζει τη μέση Ελληνική φαμίλια η .....οποία φαίνεται ότι τα τελευταία χρόνια, ίσως δεκαετίες, έχει διαφοροποιηθεί. Στις περισσότερες οικογένειες σήμερα εργάζονται και οι δύο γονείς για να εξασφαλίσουν τα αναγκαία, τα οποία στη σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία διαρκώς αυξάνονται καθώς δημιουργούνται συνεχώς και νέες ανάγκες. Η εξυπηρέτηση των αναγκών αυτών απαιτεί ασφαλώς χρήμα και όταν αυτό προκύπτει ως αμοιβή της χαμηλότερα κοστολογημένης, σε αρκετές περιπτώσεις, εργασίας των μικρομεσαίων έναντι των τιμών των καταναλωτικών αγαθών, τα έξοδα για τη διαβίωση της οικογένειας προκύπτουν περισσότερα από τα έσοδα. Για την κάλυψη αυτού του αρνητικού ισοζυγίου, τρεις τρόποι φαίνεται ότι υπάρχουν. 1. Να μειωθούν τα έξοδα με την περικοπή κάποιων δαπανών, οι οποίες αφορούν λιγότερο αναγκαίες δραστηριότητες π.χ. διασκέδαση, ταξίδια κλπ. 2. Να αυξηθούν τα έσοδα με επί πλέον εργασία των γονέων. 3. Να παραμείνουν σταθερά και τα έσοδα και τα έξοδα και η αρνητική διαφορά, η οποία προκύπτει να καλυφθεί με δανειοδότηση. Για την αντιμετώπιση του προβλήματος, κάθε οικογένεια ιεραρχεί τους παραπάνω τρόπους σύμφωνα με τις δικές της ανάγκες και αντοχές. Σαφής ιεράρχηση στην πράξη βέβαια είναι πολύ δύσκολο να υπάρξει λόγω του περιβάλλοντος της σύγχρονης εποχής της παγκόσμιας αγοράς και των νέων τεχνολογιών μέσα στο οποίο διαρκώς ανατέλλουν και νέες ευκαιρίες για την αποκόμιση εσόδων από όσους διαθέτουν την τόλμη, τις γνώσεις και τις ικανότητες να τις εκμεταλλευθούν, οι οποίες όμως με τη σειρά τους δημιουργούν και νέες υποχρεώσεις στις οποίες προσπαθούν οι άνθρωποι να ανταποκριθούν. Έτσι, οι περισσότερες οικογένειες σήμερα και κάποιες ανάγκες έχουν περικόψει, θέτοντας αυτές σε δεύτερη προτεραιότητα και οι γονείς εργάζονται περισσότερο, περικόπτοντας τον ελεύθερο χρόνο τους και αρκετές χιλιάδες νοικοκυριά οφείλουν στις τράπεζες, όπως έχει ανακοινωθεί από τα ΜΜΕ το τελευταίο χρονικό διάστημα. Δημιουργείται λοιπόν ένας φαύλος κύκλος. Και ο κύκλος αυτός μάλλον έχει επιδράσει αρνητικά στη σχέση του χρόνου με το χρήμα με αποτέλεσμα και το χρήμα σε αρκετές περιπτώσεις να μην επαρκεί και ο ελεύθερος χρόνος να έχει συρρικνωθεί. Η γνωστή ρήση “ο χρόνος είναι χρήμα” υπενθυμίζει βέβαια την αξία του χρόνου και υπαγορεύει την αποφυγή της σπατάλης του. Σε καμία περίπτωση όμως δεν θα μπορούσε να εννοεί την αποκλειστική διάθεση ολόκληρου του ελεύθερου χρόνου ενός ανθρώπου για την αποκόμιση χρήματος. Ο ελεύθερος χρόνος αποτελεί ίσως ένα από τα διακυβεύματα του σύγχρονου και άνετου καταναλωτικού τρόπου ζωής και απειλείται να ηττηθεί κατά κράτος από τη δύναμη του χρήματος. Και το χρήμα εδώ και αρκετά χρόνια, ίσως δεκαετίες, με την επικράτηση του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού, έχει μάλλον αρχίσει να αναπαράγεται και μάλιστα κατά ανεξέλεγκτο κάποιες φορές τρόπο, αποφέροντας τόκους χωρίς την ενδιάμεση μεσολάβηση προϊόντων. Το κυνήγι του χρήματος απαιτεί χρόνο. Και αυτός είναι πεπειραμένος για κάθε άνθρωπο, διαφορετικός βέβαια στο σύνολο της ζωής του για τον καθένα. Και ασφαλώς απαιτεί δίκαιη κατανομή του “ζην” και του “ευ ζην”. Όσο και να ισχυροποιηθεί το χρήμα, ύψιστη αξία, στον μέχρι σήμερα γνωστό κόσμο, θα αποτελεί ο άνθρωπος. Όλα τα αγαθά του κόσμου, υλικά και πνευματικά, άρα και το χρήμα, οφείλουν να υπηρετούν τον άνθρωπο. Αντίθετα ο άνθρωπος οφείλει να μην υπηρετεί το χρήμα γιατί με τον τρόπο αυτό μάλλον ευτελίζει τις αξίες του. Και είναι αλήθεια ότι στη ζωή του ανθρώπου υπάρχουν ηθικές αξίες και δραστηριότητες, αδιατίμητες και ανεκτίμητες τις οποίες μάλλον έχει επισκιάσει τα τελευταία χρόνια η λάμψη του χρήματος. Μια από αυτές η ανατροφή των παιδιών, η οποία για μια ακόμη φορά αναδεικνύει το φαύλο κύκλο στη σχέση του χρόνου με το χρήμα. Κοινή διαπίστωση όλων αποτελεί σήμερα ότι ο χρόνος για τη διευθέτηση τυχόν ενδοοικογενειακών εντάσεων ή την επαρκή απάντηση ερωτημάτων της παιδικής και εφηβικής ηλικίας για τον εαυτό μας, τον κόσμο, την κοινωνία, ύστερα από ουσιαστικό διάλογο, έχει περιορισθεί, ελλείψει ελεύθερου χρόνου των γονέων. Σε αρκετές περιπτώσεις ο χρόνος αυτός περιορίζεται ακόμη περισσότερο γιατί πρέπει τα παιδιά να εκτελέσουν τις εργασίες του σχολικού προγράμματος της επόμενης ημέρας, συνήθως με την καθοδήγηση των γονέων, όταν υπάρχουν οι απαραίτητες γνώσεις και εμπειρία ή  με φροντιστηριακή υποστήριξη, δημόσια ή ιδιωτική, όταν οι γονείς αδυνατούν ή δεν διαθέτουν τον αναγκαίο χρόνο. Με τον τρόπο αυτό, ζητήματα ηθικής τάξης μένουν αναπάντητα ενώ αρκετές φορές αντί απαντήσεων δίνονται υποσχέσεις για κάποιες επισκέψεις των παιδιών στον κόσμο των μεγάλων, όπως η επιμήκυνση του χρόνου της νυχτερινής εξόδου συνήθως τα Σαββατόβραδα για τις μεγαλύτερες ηλικίες, η τηλεθέαση μετά το διάβασμα κλπ. εν τέλει και χρήμα δαπανάται και ελεύθερος χρόνος δεν υπάρχει. Και το χειρότερο: Αντί απαντήσεων επικρατεί η σιωπή από την οποία κάποιες φορές αναφύεται η ανησυχία και η αγωνία, αν αύριο θα έχουμε όλα όσα θεωρούμε αναγκαία για να ζήσουμε καλά σήμερα, την οποία ασφαλώς εντείνει η τρέχουσα οικονομική κρίση. Ενδεχόμενα η σιωπή αυτή, που εκφράζει την αγωνία για το αύριο, να οδηγήσει στην αναζήτηση ατομικών λύσεων, αποδομώντας τη συλλογικότητα. Αρκετές φορές έχει κατά καιρούς συζητηθεί η έκπτωση των ηθικών αξιών, η στρέβλωση των ιδεολογιών, η απαξίωση της πολιτικής, ο ξεπερασμένος ρόλος των κομμάτων κλπ. στην εποχή μας. Τα αρνητικά αυτά έχουν αποδοθεί σε διάφορες αιτίες όπως ο ατομικισμός, η αλαζονεία, ο λαϊκισμός, η διαφθορά κλπ. Κοινός παρονομαστής όλων αυτών φαίνεται ότι είναι η απουσία του πραγματικού αναστήματος του ανθρώπου με την ηθική σημασία του ύψους. Και ο άνθρωπος θα αρχίσει να ψηλώνει, σπάζοντας το φαύλο κύκλο χρήματος- χρόνου, όταν επαναδιατυπώσει τη γνωστή ρήση για τις ανάγκες της εποχής μας: “Ο χρόνος είναι χρήμα μέχρι ενός ορίου και ενός ποσού”. Το ποσό αυτό καθορίζει ο “δίκαιος μισθός” που επιτρέπει την αγορά των καταναλωτικών αγαθών σε “δίκαιη τιμή” σύμφωνα με την άποψη του Αριστοτέλη, την οποία επανέφερε ο Θωμάς ο Ακινάτης το 1250 περίπου μ.Χ. Και η εργασία για την απόκτηση αυτού του “δίκαιου μισθού” δεν στερεί ασφαλώς από τον άνθρωπο το χρόνο για να ασχοληθεί με το “εύ ζην” και να προσφέρει στα παιδιά του τις αναγκαίες βάσεις για να προχωρήσουν μόνα τους στη ζωή, υποσχόμενα μια περισσότερο ευημερούσα και λιγότερο ανήθικη κοινωνία. Αυτό είναι το αισιόδοξο μήνυμα του “Εμποράκου”. Θα το ακούσουμε;... ΚΡΑΧΤΗΣ (http://kraxtis-gr.blogspot.com)